Մեր զրուցակիցն է Ազգային ժողովի «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավոր Սուրեն Գրիգորյանը
Պարոն Գրիգորյան, առաջիկայում կմեկնարկեն Սահմանադրական փոփոխությունների մասնագիտական հանձնաժողովի աշխատանքները։ Կարծիք կա, թե մեզ պետք է ոչ թե սահմանադրական փոփոխություններ Սահմանադրության առանձին հոդվածների, գլուխների վերաբերյալ, այլ պետք է ամբողջովին նոր Սահմանադրություն՝ հաշվի առնելով հասարակական տրամադրությունները գործող Սահմանադրության նկատմամբ։ Դուք ո՞ր տեսակետին եք կողմնակից։ Մասնավորապես, արդարադատության նախարարը, փոխնախարարը նշել են, որ կառավարման մոդելի փոփոխություն չի լինի։
Իրականում արդարադատության նախարարը նախկինում ասել է, թե մասնագիտական հանձնաժողով պետք է լինի, ու եթե տեղերի բաշխվածությունը ներկայիս որոշմամբ նայում ենք, տեսնում ենք, որ մասնագիտական հանրության տեղը այս հանձնաժողովում թվաքանակով ավելին է, քան քաղաքական ներկայացվածությունը։ Այսինքն՝ եթե կա նման խնդիր, թե մեզ պետք են նոր Սահմանադրություն, թե սահմանադրական փոփոխություններ, այդ հարցը կարող է դրվել հենց այդ հանձնաժողովի առջև։ Ինչ վերաբերում է տեսակետին, որ պետք է նոր Սահմանադրություն, որպեսզի լեգիտիմության հարցն ապահովվի, ինձ թվում է, որ այստեղ այդ փոխկապակցումն այդքան էլ ճիշտ չի։ Այո, գործող Սահմանադրությունը ու մինչ այս եղած ողջ Սահմանադրությունները, որոնք ընդունվել են, լեգիտիմության հետ կապված խնդիր ունեն։
Մենք այսօր ունենք Սահմանադրություն, ղեկավարվում ենք դրանով, վկայակոչում ենք այն, բայց Սահմանադրության լեգիտիմությունը կարևոր նշանակություն ունի, թե ինչպես է այն ընդունվել։ Հիմա պատկերացրեք, Սահմանադրությունը կազմված է տասը հոդվածներից. եթե հանձնաժողովը բերի փոփոխություն և ասի, որ այդ տասը հոդվածներից յոթում պետք է փոփոխություն կատարել, պետք է անուղղակի ենթադրել, որ այն երեք հոդվածներն, ըստ էության, ընդունելի են և դրանք չփոխելով, դրանք լեգիտիմացվում են։ Այսինքն՝ գործող Սահմանադրության մեջ փոփոխություն մտցնելով էլ է հնարավոր լուծել լեգիտիմության հարցը, եթե համապատասխան ազդակներ հղվեն հանրությանը։ Այսինքն՝ արհեստական եմ համարում հարցը, որ նոր Սահմանադրությամբ լեգիտիմությունը կապահովի, փոփոխություններով չի ապահովի։
Անձամբ Դուք ինչ կարծիք ունեք՝ կառավարման մոդելի փոփոխության անհրաժեշտություն կա՞, թե ոչ՝ հաշվի առնելով այն, որ բազմիցս նշվել է՝ սա Սահմանադրություն է, որը կարվել է Սերժ Սարգսյանի համար և ապահովում է սուպերվարչապետություն։ Հիմա հնարավո՞ր է անցում կիսանախագահական համակարգի։
Ինչ վերաբերում է սուպերվարչապետական համակարգին, ես չեմ կարծում, թե մենք հիմա ունենք սուպերվարչապետական համակարգ։ Այդպես կարծում են մեր ընդդիմադիր գործընկերները, գլխավորապես ԼՀԿ-ն է այդ հարցը հաճախ բարձրացրել, և այդ խմբակցությունը հանձնաժողովում ունենալու է ներկայացուցչություն այնտեղ մասնագիտական մակարդակով։ Եվ նրանք հնարավորություն են ունենալու այդ մասին խոսել, փաստարկներ բերեն, թե ինչ է պետք փոխել և այլն։
Ինչ վերաբերում է, թե կառավարման որ տարբերակն է մեզ պետք։ Կդժվարանամ հստակ ասել, որ ունեմ ձևավորված կարծիք այդ հարցում, որը կարող եմ միանշանակ հիմնավորել, որ սա է ամենալավ մոդելը, բայց ես ուզում եմ ասել, որ արդեն կանխազգում եմ այն մանիպուլյացիաները, որ եթե հանկարծ կառավարման մոդելը այս փոփոխությունների արդյունքում չփոխվի, կասեն՝ բա դուք ասում էիք, որ սուպերվարչապետական համակարգ է ստեղծվում, որ անցումը խորհրդարանական երկրին հարկավոր չէ, բա տեսաք, որ այն ժամանակ սխալ էիք ասում և դուք էլ ընդունեցիք, որ պետք է։ Ուզում եմ հիշեցնել, թե ինչ էին ասում ՔՊ կուսակցությունը և այդ կուսակցության վարչության անդամ Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարությունները։ 2015-ին, երբ Սահմանադրական փոփոխությունների հարցը քննարկվում էր, ՔՊ-ն բովանդակային քննարկման մեջ չմտավ։ Ասացին՝ մենք պետք է քննարկենք՝ մեզ խորհրդարանական, նախագահական մոդելի երկիր է պետք, երբ մենք իրոք համոզված ենք, որ այդ հարցն ենք քննարկում։
Երբ մենք գիտենք, որ իրականում այդ հարցը չի քննարկվում բովանդակային և դա ընդամենը շղարշ է և իրական հարցն է թաքցնում, որ Սերժ Սարգսյանի՝ որպես երկրի առաջնորդ, պաշտոնավարման շարունակականությունը պետք է ապահովի, մենք ձև չենք տալու, թե մենք դա չգիտենք և լուրջ դեմքով մասնագիտական քննարկում անենք։ Մենք մերժում նք այդ օրակարգը, որովհետև այն կեղծ էր իր բնույթով։ ՔՊ-ն և Նիկոլ Փաշինյանը չեմ հիշում, թե երբևէ ասած լինեն, թե կառավարման որ մոդելն է ավելի ճիշտ կամ ավելի սխալ։ Ես էլ հստակ չեմ կարող ասել այս պահին, դրա համար էլ ասվում է, որ մասնագիտական հանձնաժողով պետք է լինի, որը մասնագիտական և ոչ քաղաքական տիրույթում այդ հարցերը կուսումնասիրի և այդ հարցերի պատասխանը տա։ Մենք այսօր ունենք խորհրդարանական մոդել, որը ունի շատ դրական և շատ բացասական կողմեր, ինչպես և ցանկացած այլ մոդել։
Նաև այլ հայտարարություններ են հնչել, որ այն ժամանակ այդ փոփոխությունները նրանից չէր, որ Հայաստանի հանրությունը ոտքի էր կանգնել և ասում էր՝ ուզում ենք մոդելի փոփոխություն: Մենք պետք է հասկանանք, թե Սահմանադրությունն ինչ է. Սահմանադրությունը մի փաստաթուղթ է, որում ժողովուրդն իր կյանքի կարգավորման ամենահիմնարար կանոնները, սկզբունքները, արժեքներն է դնում, որոնցից հետո մնացածը ուղղակի կամ անուղղակի բխում է: Սահմանադրությունը ֆունդամենտն է, որը պետք է լինի պինդ: Իսկ դա պինդ է, եթե դրա տակ կա իրոք ժողովրդի պահանջարկը որոշակի հարցով և հավատ, որ այդ կանոնները սահմանվել են ժողովրդի կողմից: Եթե այս երկուսից մեկը չկա, ինչ-որ բան թերի է լինելու:
Մենք հաճախ Սահմանադրության հեղինակներից լսում ենք, որ՝ տեսա՞ք, մենք լավ էլ Սահմանադրություն ենք գրել, անգամ կարողացաք սահմանադրական եղանակով հեղափոխություն իրականացնել: Խնդիրն այն չէ, որ լավ կամ վատ տեքստ եք գրել, խնդիրն այն է, որ այն պրոցեսը, որով այդ տեքստն անցել է, այնքան արատավոր է եղել, որ եթե անգամ ամենաիդեալական տեսքով էլ Սահմանադրությունը գրված լիներ, այն չի կարող իր ներուժն իրականացնի գոնե այնքան, որքան թերի տեքստով, բայց լեգիտիմ Սահմանադրությունն իրականացնի: Դրա համար ես ուզում եմ հասկանանք, թե ինչ բան է Սահմանադրությունը: Առհասարակ, ցանկացած օրենքի դեպքում էլ ոչ մի լավ, իդեալական հաշվարկված կանոն չի աշխատում, եթե այն չունի լեգիտիմությունը: Հենց դրա համար է հանրային քննարկումների ինստիտուտը, հենց դրա համար ԱԺ-ն պետք է լեգիտիմ լինի, որ այդ կանոններն ընդունելիս դրանք ընդունելի լինեն: Սահմանադրության դեպքում, կարծում եմ՝ մասշտաբային փոփոխությունների մասին ենք խոսելու, հետևաբար, այդ դեպքում դրանք պետք կլինի ընդունել հանրաքվեի միջոցով:
Շատերը հայտարարում են, որ քանի որ իշխանությունը չկարողացավ ՍԴ-ի խնդիրը լուծել, դրա համար հիմա որոշել են վերջին տարբերակին՝ սահմանադրական փոփոխություններին դիմել: Փաստ է, որ այս պահի դրությամբ ՍԴ ոչ մի անդամ դեռևս չի օգտվել վաղաժամ կենսաթոշակի գնալու հնարավորությունից: Ինչպե՞ս եք գնահատում նման տեսակետները: